Hoe herken je de groepsnormen in een moeilijke groep?
In mijn vorige blog kon je lezen over de verschillende fasen van Tuckman, waarin ook de normfase werd besproken. In de normfase ontstaan groepsnormen die bepalen hoe groepsleden met elkaar omgaan. Dit proces wordt vaak gestuurd door invloedrijke leerlingen via onderlinge afstemming, conflicten of zelfs uitsluiting. Uiteindelijk ontwikkelt de groep een dominante groepsnorm, die bepaalt hoe iedereen zich binnen de groep hoort te gedragen.
Maar wat gebeurt er als deze norm een negatieve groepsnorm
is? Hoe beïnvloedt dit een moeilijke groep en wat betekent het voor de
leerlingen die dagelijks met deze norm geconfronteerd worden? Laten we eens
kijken naar de impact van negatieve groepsdynamiek en hoe je hier als docent mee
om kunt gaan.Wat zijn groepsnormen en waarom zijn ze belangrijk?
Groepsnormen zijn de ongeschreven regels die de sfeer in een klas bepalen.
Ze kunnen positief zijn, zoals pro-sociale normen: "We helpen elkaar," "We
doen ons best," of "We luisteren naar de leraar." Deze normen zorgen
vaak voor een prettige groepsdynamiek, waarin zowel leerlingen als docenten
zich fijn voelen.
Maar wat als de norm negatief is? Wat als de heersende regels in de klas gebaseerd zijn op "ik bepaal het hier," of "winnen ten koste van alles"? Dan ontstaat er een negatieve groepsdynamiek.
De impact van negatieve normen
Volgens Dokman komen de volgende negatieve groepsnormen steeds vaker voor
in het onderwijs:
- "Ik maak het zelf uit."
- ''Ik bepaal voor ons''
- "Scoren ten koste van een ander."
- ''Zie mij''
- "Winnen is alles."
- "Vermaak mij."
- "Wij zijn tegen."
Deze normen zijn niet alleen onprettig voor docenten, maar kunnen ook een grote invloed hebben op leerlingen. Vooral voor leerlingen die niet in de dominante groepsnorm passen, kan dit zwaar wegen. Ik noem deze leerlingen lastlijn-leerlingen. Zij dragen dagelijks de last van de negatieve groepsnorm.
Een voorbeeld: Ella en de norm "winnen ten koste van alles"
Neem Ella, een leerling in een klas waar de norm "winnen ten koste van alles" heerst. Ella houdt helemaal niet van winnen. Ze speelt liever voor haar plezier, maar elke keer wanneer er een spel wordt gespeeld, draait het om winnen. Het leidt altijd tot ruzie, en het spel wordt meestal gestopt.
Op weg naar gymles denkt Ella alweer aan het patroon dat zich elke week herhaalt. Ze voelt de buikpijn al opkomen. Misschien kan ze deze keer een smoesje verzinnen om niet mee te doen, denkt ze. Dan hoeft ze niet in dat "oorlogsveld" te staan.
Ella is een typisch voorbeeld van een lastlijn-leerling. Ze draagt de last van de groepsnorm, en die last belemmert haar plezier, veiligheid en welzijn op school.
Herkennen en veranderen van groepsnormen
Het herkennen van de groepsnormen in je klas is cruciaal. Groepsnormen
bepalen immers de groepssfeer en kunnen je aanpak als leerkracht maken of
breken. Als je weet welke norm er heerst, kun je voorkomen dat je die norm
onbedoeld versterkt en kun je bewust rekening houden met je aanbod.
Sommige groepsnormen zijn eenvoudig te herkennen. Bij de norm "winnen ten koste van alles" zie je bijvoorbeeld een patroon van competitie. Bij "ik maak het zelf uit" zie je eerder een patroon van individualisme, waarbij leerlingen vooral hun eigen gang gaan.
Samen werken aan een positieve verandering
Een moeilijke groep hoeft niet altijd moeilijk te blijven. Door de
groepsnormen te herkennen en de negatieve dynamiek aan te pakken, kun je werken
aan een positieve verandering. Dit vraagt om een goede
analyse en de juiste interventies.
Een groep is dynamisch, en als docent kun je hierin een
krachtige rol spelen. Door steeds te blijven observeren, evalueren en
bijsturen, kun je stap voor stap toewerken naar een goede groepssfeer. Daarbij is het essentieel om ook als team eenduidig op te treden.
Samen met je team en leerlingen kun je bouwen aan een positieve norm waarin iedereen
zich gehoord en gewaardeerd voelt.
Een groep is als een dans: soms chaotisch, soms in harmonie. Het is aan jou als docent om de juiste toon te zetten en te begeleiden naar balans. Door inzicht, geduld en gerichte aanpak kun je zelfs een moeilijke groep in beweging brengen naar een positieve dynamiek. Want uiteindelijk wil elke leerling ergens bij horen – en jij hebt de kracht om van jouw klas een veilige en fijne plek te maken.